Што е ETIAS и дали значи воведување визи за Македонија и нејзините грагани

Со најавата на претседателот на Европската комисија, Жан-Клод Јункер, во септември 2016 година во обраќањето за состојбата на Унијата објави дека Комисијата ќе предложи европски систем за информации и овластување за патување (Европски систем за овластување за патување и информации – ETIAS) и се одржа широка дискусија во Комитетот за граѓански слободи на Европскиот парламент за воведувањето на овој систем.Од тогаш имаме најава за воведување овој систем за влез во ЕУ.
Што е Европскиот систем за информации и овластување за патување (ETIAS)?

ETIAS ќе биде автоматизиран ИТ систем создаден за да ги идентификува ризиците поврзани со посетителите без виза кои патуваат во Шенген зоната. Сите граѓани на трети земји кои се ослободени од визниот режим и планираат да патуваат во Шенген зоната пред патувањето ќе треба да поднесат барање за одобрение за патување преку овој систем. Податоците собрани преку овој систем ќе овозможат прелиминарна проверка на потенцијалните безбедносни ризици и ризикот од илегална миграција.
Овластувањето за ETIAS не е виза. Граѓаните на земјите опфатени со визна либерализација и понатаму ќе можат да патуваат без виза, но ќе треба да добијат одобрение пред самото патување, бидејќи тоа ќе биде задолжителен услов за влез во Шенген зоната.
Како ETIAS ќе ги реши постоечките празнини во информациите?
Со проверка на сите патници пред нивното пристигнување и со важечко овластување за патување кое е потребно за сите државјани на трети земји ослободени од виза, ETIAS ќе ги идентификува лицата кои претставуваат безбедносен ризик пред да стигнат до границата и ќе ја пополни оваа празнина во информации за патниците кои се ослободени од визен режим преку собирање информации кои би можеле да бидат од исклучителна важност за граничните и полициските служби на земјите-членки на ЕУ.
Која е разликата помеѓу Шенген виза и одобрение за патување ETIAS?
Како прво, ETIAS не е виза. На патникот ослободен од виза очигледно не му е потребна виза за да влезе во Шенген зоната. ЕТИАС нема да го промени тоа. ETIAS претставува полесен, значително поевтин, побрз и попристапен систем кој ќе даде позитивен одговор во повеќе од 95% од случаите за неколку минути. Не може да се спореди со шенген визи. ETIAS е неопходен и мал процедурален чекор за сите патници ослободени од виза што ќе им овозможи да избегнат бирократија и одложувања кога ќе пристигнат на границата.

За овластување за патување ETIAS не е потребно она што го прави визата. Нема потреба да се оди во конзулат за поднесување барање, нема биометриска регистрација и се собираат и оценуваат значително помалку податоци отколку во процесот на аплицирање за виза. Општо земено, додека процедурата за добивање Шенген виза трае до 15 дена, а во некои случаи може да се продолжи до 30 или дури 60 дена, пополнувањето на онлајн апликацијата ETIAS трае само неколку минути. Одобрувањето ќе важи пет години, значително подолго од Шенген визата. ETIAS ќе важи и за неограничен број на пријави.
На крајот од петгодишниот период, датотеката за апликација и личните податоци автоматски се бришат од централниот систем ETIAS.
Полициските власти на земјите-членки и Европол ќе имаат пристап до ETIAS под строго дефинирани услови за спречување, откривање или истрага на терористички злосторства или други сериозни злосторства. Овој пристап ќе биде доделен само во посебни случаи и само по претходна консултација со неколку национални криминални бази на податоци не ги обезбеди бараните информации. Одредени власти и Европол треба да бараат пристап до ETIAS само кога имаат разумна основа да веруваат дека таквиот пристап ќе им обезбеди информации кои значително ќе им помогнат во спречувањето, откривањето и истрагата на терористички дела или други сериозни кривични дела.
Што ќе треба да направат патниците ослободени од виза пред нивното патување?
Патниците ќе треба да поднесат барање преку Интернет преку посебна веб-страница или мобилна апликација. Пополнувањето на апликацијата треба да трае не повеќе од 10 минути и ќе бара само патна исправа. Во случај на неможност за креирање барање (поради возраст, ниво на писменост, пристап до информатички технологии или соодветни компетенции итн.), барањето може да го поднесе трето лице.
Сите апликанти над 18 години е задолжително електронско плаќање на таксата во износ од 10 евра за секое барање. Овој процес (и плаќање) ќе треба да се повтори само откако ќе истече овластувањето за патување. Електронските начини на плаќање ќе ги земат предвид технолошките можности и нивната достапност во безвизните земји со цел да се овозможи барањето за овластување ETIAS на оние државјани на трети земји кои се ослободени од визниот режим и можеби немаат пристап до одредени средства за плаќање.
Процесот на автоматско оценување започнува по потврдување на платената такса. Најголемиот број апликанти (се очекува да сочинуваат повеќе од 95% од сите случаи) ќе добијат автоматско одобрение (кога нема потребни податоци во пребаруваните бази на податоци, специјалниот список за следење на движењето ETIAS или според јасно дефинирани контролни правила) за за што ќе добијат известување во рок од неколку минути по уплатата. Доколку се пронајдат бараните податоци или ако исходот од автоматскиот процес е неодреден, барањето ќе биде обработено рачно од централната единица во Европската гранична и крајбрежна стража или тим од земја-членка. Може да го продолжи рокот за давање одговор на државјанин на трета земја кој е ослободен од визниот режим до 72 часа. Во строго вонредни околности, може да се побараат дополнителни информации и чекори од апликантот, но конечната одлука во сите случаи ќе се донесе во рок од две недели од поднесувањето на апликацијата.

Од приближно 5% барања каде ќе се најдат потребните податоци, се очекува 3-4% од нив да добијат позитивна одлука откако Централната единица ETIAS ќе ги провери податоците, додека останатите 1-2% ќе бидат префрлени на националните единици на ETIAS за рачна обработка.

По донесувањето на одлуката, апликантите ќе добијат одговор по е-пошта со валидно овластување за патување или објаснување за неговото одбивање.
Кои се обврските пред патување на превозникот или патникот?
Пред да се качат, воздушните и поморските превозници, како и превозниците кои превезуваат групи по копно, ќе мора да го проверат статусот на патната исправа неопходна за влез во Шенген зоната, како и дали државјанин на трета земја на кој не му е потребна виза има важечко овластување за патување ETIAS.

Никола Блајбершник